Phát triển năng lượng tái tạo: Cơ chế nào phù hợp?

PV: Ông có nhận xét gì về sự phát triển NLTT thời gian vừa qua?

Ông Phương Hoàng Kim: Từ đầu năm 2019 đến nay, tổng công suất điện NLTT tăng rất nhanh, nhưng không đều; trong đó, điện sinh khối và điện từ chất thải rắn tăng chậm so với mục tiêu đề ra. Ðối với điện mặt trời (ÐMT), nhờ cơ chế hỗ trợ giá cố định của Chính phủ, hơn 2 năm trở lại đây, đã có gần 5.000MW đi vào vận hành, góp phần cung cấp nguồn điện sạch cho hệ thống điện quốc gia.

Tuy nhiên, chúng tôi cũng đã nhận thấy một số tồn tại trong lĩnh vực phát triển ÐMT. Cụ thể, việc xác định giá FIT áp dụng cho 2 năm chưa thể phản ánh sát và kịp thời sự thay đổi quá nhanh của công nghệ và giá thiết bị. Chính sách khuyến khích theo mức giá áp dụng chung trên toàn quốc, chưa phản ảnh sự khác nhau về tiềm năng cũng như đặc thù của khu vực, dẫn đến sự tập trung quá nhiều dự án vào một số tỉnh có tiềm năng lớn, gây áp lực lên lưới điện truyền tải, làm ảnh hưởng đến sự ổn định của cả hệ thống điện.

Bên cạnh đó, cơ chế ÐMT mái nhà quy định theo Quyết định 11 mới chỉ tập trung khuyến khích các dự án quy mô lớn, các hộ gia đình lắp ÐMT mái nhà để tự dùng, chưa có đầy đủ quy định khuyến khích đầu tư lắp ÐMT mái nhà cho một số mô hình khác như: Kinh doanh và bán hết sản lượng điện lên lưới điện quốc gia; kinh doanh và bán điện cho 1 doanh nghiệp khác không phải là Tập đoàn Ðiện lực Việt Nam; khuyến khích sản xuất và cung cấp điện tại chỗ cho khu công nghiệp…

Có một đặc điểm là, giá thành sản xuất điện từ các nguồn điện NLTT thường cao hơn các nguồn điện truyền thống, như vậy, sẽ tạo ra sức ép phải tăng giá bán lẻ điện. Ngoài ra, còn có khó khăn trong khâu GPMB vì dự án ÐMT sử dụng khá nhiều đất, việc chuyển đổi mục đích sử dụng, đền bù giải tỏa, bồi thường đất đai cũng gặp nhiều khó khăn, mất nhiều thời gian, chi phí đền bù nhiều nơi bị đẩy cao do nhu cầu phát triển ÐMT tăng nhanh; các thiết bị chủ yếu đều phải nhập khẩu, phụ thuộc vào giá cả biến động trên thế giới.

PV: Nhiều nhà đầu tư cho rằng, sự hạn chế của hệ thống truyền tải điện và khó thu xếp vốn là những nguyên nhân chính kìm hãm sự phát triển NLTT. Ông đánh giá thế nào về ý kiến này?

Ông Phương Hoàng Kim: Ðúng là một số tỉnh đã xảy ra tình trạng giảm công suất do quá tải hệ thống truyền tải. Thực tế, thời gian xây dựng công trình lưới truyền tải điện thường mất 2-4 năm, trong khi các dự án ÐMT chỉ xây dựng trong vòng 6 tháng đến 1 năm. Một vấn đề khác là, hệ thống lưu trữ điện hiện nay vẫn còn khá đắt và tính hiệu quả chưa cao và chưa được sử dụng rộng rãi. Nhưng đây không phải là lý do chính ngăn trở sự phát triển của NLTT.

Do tính bất ổn của điện gió, ÐMT, việc vận hành hệ thống điện sẽ càng khó khăn khi tỷ trọng 2 loại nguồn điện tăng lên. Việt Nam cũng chưa có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Ngoài ra, về mặt kỹ thuật, chúng ta phải đầu tư thêm các hệ thống dự báo sản lượng điện gió, ÐMT theo tháng, ngày, giờ và theo phút, đầu tư thêm các hệ thống điều áp, điều tần, ổn định lưới… để bảo đảm tính ổn định của hệ thống điện. Ðây cũng là vấn đề không đơn giản.

PV: Thời gian qua, Bộ Công Thương đã có những giải pháp, cơ chế gì để khắc phục các khó khăn trên, thưa ông?

Ông Phương Hoàng Kim: Bộ Công Thương đang tiếp tục nghiên cứu, đề xuất cơ chế chính sách khuyến khích phát triển NLTT phù hợp với điều kiện Việt Nam như, cơ chế đấu thầu cạnh tranh, cơ chế mua bán điện trực tiếp… Ngoài ra, chúng tôi cũng báo cáo để Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục các dự án truyền tải cần nâng cấp, mở rộng; tích cực chỉ đạo Tập đoàn Ðiện lực Việt Nam phối hợp với UBND các tỉnh, kịp thời giải phóng mặt bằng phục vụ đầu tư nâng cấp, mở rộng hệ thống truyền tải điện.

Bộ Công Thương cũng xây dựng cơ chế huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế, xã hội, đầu tư phát triển lưới điện truyền tải (220kV, 500kV và cấp điện áp cao hơn), chú trọng các công trình lưới điện truyền tải có chức năng thu gom, giải toả công suất các nguồn điện từ các nguồn lực của các thành phần kinh tế tư nhân; Phối hợp với các nhà tài trợ, đối tác cùng phát triển, xây dựng các chương trình hỗ trợ, nghiên cứu đề xuất cơ chế mới như Chương trình phát triển ÐMT mái nhà.

PV: Ðịnh hướng của Bộ Công Thương trong phát triển năng lượng tái tạo, trong đó có những vấn đề về quy hoạch, cơ chế giá, đấu thầu… thưa ông?

Ông Phương Hoàng Kim: Sau một thời gian áp dụng cơ chế giá ưu đãi cố định 20 năm, Bộ Công Thương đang phối hợp với các nhà tài trợ nghiên cứu cơ chế đấu thầu cạnh tranh, dự kiến sẽ áp dụng sau năm 2021. Theo đó, khi tham gia đấu thầu cạnh tranh, nhà đầu tư đưa ra giá bán điện từ dự án NLTT thấp nhất sẽ được lựa chọn. Cơ chế đấu thầu cạnh tranh sẽ giúp giá bán điện từ các dự án NLTT phản ánh kịp thời sự giảm giá nhanh của các thiết bị NLTT và đảm bảo sự hài hòa, cân đối giữa phát triển các dự án NLTT và khả năng của lưới truyền tải điện.

Hiện nay, Bộ Công Thương đang trong quá trình xây dựng Quy hoạch điện VIII, Cục Ðiện lực và Năng lượng tái tạo đang phối hợp với các đơn vị tư vấn, nghiên cứu đề xuất các mục tiêu phát triển NLTT cao hơn, kèm theo chính sách thúc đẩy phát triển hơn nữa NLTT trong Quy hoạch điện VIII.

PV: Xin cảm ơn ông!